-INDEX- Bütün GAP İlleri ve İlgili Bilgiler

Gerek stratejik konumu gerekse ticari zenginliği açısından Mardin, Ön Asya coğrafyası içinde önemli bir merkezdir. Assur kral yollarının kesiştiği noktada yer alan Girnavaz Höyük’te gerçekleştirilen kazılar, buranın M.Ö. 4.bin sonlarından M.Ö. 7.yüzyıla kadar kesintisiz iskan gördüğünü kanıtlamıştır. Yeni Assur dönemi mimari kalıntılarının yanı sıra çanak-çömlek, süzgeç, şişe, seramik heykelcikler, taş insan heykelciği, silindir mühürler gibi birçok küçük buluntunun ele geçtiği Girnavaz, Yukarı Mezopotamya kültürünün tüm özelliklerini yansıtmaktadır. Yörenin folklörü açısından da önemli bir motifi günümüze taşıyan höyüğün, cinlerin toplu olarak yaşadığı yer olduğuna inanılır ve özellikle akıl hastalarının sağlıklarına kavuşturulması için ziyaret edilir.


Hırıstiyanlık açısından çok önemli bir merkez olan Mardin’de, çeşitli dönemlerin eserleri, benzer yapı geleneğini yansıtarak belirli bir mimari bütünlük içinde günümüze kadar ulaşmıştır. Özgün mimarisiyle Mardin evleri, Kasımiye, Zinciriye, Marufiye Medreseleri, Kırklar, Mar Mihail, Behirmiz, Meryem Ana, Mar Yusuf, Mar Bitris kiliseleri, Deyr’ul Zafaran ve Deyr’ul Umur Manastırı, Ulu Cami, Çubuk, Molla Hari Cami ve Kale kentin önemli eserlerini oluşturmaktadır.


Yüzölçümü 12760 kilometrekare olan Mardin, kuzeyinde uzanan Güneydoğu Toroslar ile güneyindeki Arabistan platformunun kesiştiği alanda yer almaktadır. İl toprakların büyük bir bölümünü "Mardin-Midyat Eşiği" denilen alan kaplar.
2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı geçici sonuçlarına göre nüfusu 705098’dir. Merkez ilçenin yanısıra Dargeçit, Derik, Kızıltepe, Mazıdağı, Midyat, Nusaybin, Ömerli, Savur, Yeşilli Mardin’in ilçeleridir.


GAP’ın tamamlanmasıyla birlikte Mardin’de sulanacak 100 bin hektar alan sayesinde üretilecek pamuk, Organize Sanayi Bölgesi’ndeki işletmelerde değerlendirilecektir. Ayrıca; unlu mamuller üretimi ile meyve işleme ve tohum üretiminin yanısıra Mardin, yetiştirdiği üzümünü de sınai bazda değerlendirecektir. Bölge’deki tarımın gerek duyduğu fosfatlı gübrenin bir bölümü, ildeki gübre fabrikalarıyla sağlanacaktır. Mardin’de Organize Sanayi Bölgesi’nin yanısıra 1140 kişiyi istihdam eden ve yaklaşık 190 civarında küçük kuruluşun yer aldığı küçük sanayi sitesi mevcuttur. Ayrıca Mardin’de Serbest Bölge mevcuttur.


MARDİN EVLERİ
Kentin mimarisinde kullanılan temel malzeme kolay işlenebilen kalker taşıdır. Kapalı yaşam biçiminin tüm özelliklerini yansıtan Mardin Evleri, 4 metre yüksekliğe varan duvarlarla çevrelenir ve sokaktan ayrılır. Gerek planları, gerekse bezeme ve malzemeleri ile Anadolu konut mimarisinde ayrıcalıklı bir yere sahip olan Mardin evleri, kente açık hava müzesi özelliğini kazandırmaktadır.


ULU CAMİİ
Mardin Ulu Camii’nde bir çok kitabe olmasına rağmen ilk kuruluş tarihi ve geçirdiği dönemler hakkında kesin bir bilgi yoktur. Bazı araştırmacılar yapının kiliseden camiye çevrildiğini ileri sürse de mevcut veriler bu fikri desteklememektedir. Mardin camilerinin en eskilerinden olan yapı bezemeleri ve planı açısından önemlidir.


LATİFİYE CAMİİ
Cumhuriyet alanının güneyinde yer alan Latifiye Camii, Artuklular döneminde (1371) Abdüllatif tarafından yaptırılmıştır. Yapım malzemesi olarak çift renkli taş kullanılan eserin mimber ve mahfili ahşap işçiliğinin güzel örneklerindendir.


REYHANİYE CAMİİ
Çarşı içinde yer alan camii, 15.yüzyılda inşaa edilip, 18 ve 19.yüzyıllarda onarım görmüştür. Dikdörtgen planı, selsebilli eyvanı ve minaresi ile Mardin camilerinin en büyüklerinden olan yapı iki katlıdır.


KASIMİYE MEDRESESİ
Kasımiye Medresesi Mardin il merkezinin güneybatısında yer almaktadır. Güneyde ovaya açık bir cepheye sahip olan medrese, Mardin yapılarının en büyüklerindendir. Yapı kompleksi medrese, cami ve bir zaviyeden oluşmaktadır. Kitabesi bulunmayan bu medresenin yapımına Artukoğulları döneminde başlandığı ve Akkoyunlular döneminde, Sultan Kasım tarafından 1487-1502 yılları arasında tamamlatıldığı kabul edilmektedir. Kasımiye Medresesi açık avlulu, tek veya iki eyvanlı şemaya bağlı olarak inşa edilmiş iki katlı, kesme taş ve tuğlanın bir arada kullanıldığı bir yapıdır.

ZİNCİRİYE MEDRESESİ
Zinciriye Medresesi 1385 yılında Melik Necmeddin İsa tarafından yaptırılmıştır. Bu nedenle "Sultan İsa Medresesi" diye de anılır. Bir dönem müze olarak kullanılan yapı, dilimli kubbeleri ve anıtsal giriş kapısı ile Mardin’deki yapıların en görkemlilerinden biridir.


DEYR'ÜL ZAFARAN MANASTIRI
Deyr’ul Zafaran Manastırı, Mardin’in doğusunda Mezopotamya ovasına bakan yamaçlarda yer almaktadır. Bir Sin Mabedinin üzerine kurulan manastırın kesin tarihi belli olmamakla birlikte manastıra dönüştürülmesi 4.yüzyıl da olmuştur. Süryani Kadim Cemaati’nin dini merkezlerinden olan manastırın içerisinde çeşitli kutsal eşyalarla birlikte 52 Süryani patriğinin mezarı da yer almaktadır. Yapı, çeşitli dönemlerde yapılan eklemelerle kent turizmindeki önemini korumaktadır.


DEYR’UL UMUR MANASTIRI
Midyat’ın 18 km doğusunda yer alan yapı, M.S. 397 yılında, Savur’lu Mor Samuel ile Katmin’li Mor Şemun tarafından inşa edilmiştir. Meryem Ana Kilisesi, Resuller Kilisesi, Kırk Şehit Kilisesi, Mor Şamuel Mabedi, Mor Şemun Mabedi gibi mekanları bünyesinde barındıran manastır, 615-1049 yılları arasında Metropolitlik merkezi görevini üstlenmiştir.


MOR YAKUP MANASTIRI
Eski bir tapınak kalıntısı üzerine inşaa edilen manastır, Nusaybin ilçe merkezinde yer almaktadır. M.Ö. 328 yılında, Mor Yakup’un ölümünden sonra, adına ithafen inşaa edilen yapı özgün mimarisiyle Nusaybin’deki önemli eserler arasındadır.


MARDİNDE EL SANATLARI
Mardin’deki kumaş dokumacılığı tamamı ile ortadan kalkmış, kuyumculuk özellikle Midyat ve Merkez İlçe’de gelişmiştir. Yine aynı yörede dantel ve oya işlemeciliği de gelişmekte, perde, masa örtüsü, yastık kenarı gibi ürünler yapılmaktadır. Bakırcılık ve kalaycılık ise eski önemini yitirmiştir. Tüm Mardin’de yapıların en belirgin özellikleri zengin taş işçiliğine sahip olmalarıdır. Yok olma aşamasında olan bu sanatı öğretmek amacıyla, Midyat Kaymakamlığı "Taş Kesme ve İşleme Atölyesi" açmıştır. Bu atölye de eski ustalar öğrencilere bu sanatı öğretmektedirler. Atölye bölge de yapılan restorasyon çalışmaları için iyi bir kaynak teşkil etmektedir

Yüzey araştırmalarında ele geçen çeşitli el aletleri Şanlıurfa’daki Paleolitik (Yontma Taş Çağı) yerleşmelerin varlığını doğrulamaktadır. Hassek Höyük’te çıkan buluntularla tarımsal faaliyetlerin varlığı, yörenin en büyük höyüklerinden bir olan Lidar Höyük’te ise Kalkolitik dönemden başlayıp Hellenistik döneme kadar uzanan kesintisiz bir iskanın izleri gözlenmektedir. Titriş Höyük’te ortaya çıkarılan nekropoller ve buna benzer çok sayıda höyükteki eserler Şanlıurfa’nın kültürel zenginliğinin bir göstergesidir. Bir çok dini yaşadığı Şanlıurfa, dinsel bir merkez olmasıyla da Güneydoğu Anadolu tarihinde önemli bir yere oturmaktadır. Harran’da, M.Ö. 2000’li yıllarda insanlar, çok uzun yıllar bölgenin dinsel yaşamında önemli yer tutan Ay tanrıçası "Sin"e tapınmışlardır. Ay tanrıçası Sin ile başlayan putperestlik, yıldızlara dayalı bir inanç sistemi geliştiren Sabii’lerle de devam etmiştir.
Bilim ve Kültür Şehri olan Harran’da, M.Ö. 7. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak Sabii, Süryani, Müslüman ve Hıristiyan bilginlerin oluşturduğu bir topluluk bilimsel araştırmalar yapmış ve önemli eserler vermişlerdir. Ayrıca, Hz. İbrahim’in öncülüğünü yaptığı tek tanrılı din inancının çıkış yeri Harran olarak kabul edilmektedir. Urfa’da hüküm süren Osrhoene Krallığı da Hıristiyanlık açısından büyük önem taşımaktadır. Osrhoene krallarından Abgar Ukomo’nun Hıristiyanlığı resmi din olarak kabul eden ilk krallardan olduğu bilinmektedir. Bu hükümdarın İsa Peygamberi, dinin yaymak üzere Urfa’ya davet etmesi, İsa Peygamberin de yüzünü sildiği ve resminin çıktığı mendil ile birlikte Urfa’yı kutsadığına dair mektubu göndermesi, kentin bu gün bile "Blessed City- Kutsanmış Şehir" olarak anılmasına neden olmaktadır. Camiler, hanlar, çarşılar, hamamlar, evler, çeşme ve köprüler kentin tarihsel gelişimin yansıtan eserlerdir.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Anadolu ve Arap yarımadalarını birbirine bağlayan geçiş yolları üzerinde, Urfa yaylasının ortasında kurulmuş olan Urfa’nın yüzölçümü 18584 kilometrekaredir. 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı geçici sonuçlarına göre nüfusu 1436956’dır. Merkez ilçenin yanısıra Akçakale, Birecik, Bozova, Ceylanpınar, Halfeti, Harran, Hilvan, Siverek, Suruç ve Viranşehir Şanlıurfa’nın ilçeleridir.
Şanlıurfa’nın ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Ekili alanların büyük bir kısmı tahıl üretimine ayrılmıştır. Buğday ilk sırayı almakta, onu arpa ve mercimek izlemektedir. Nohut ve antepfıstığı üretiminin de yapıldığı, Şanlıurfa’da sanayi bitkilerinden pamuk ve susam da üretilir. GAP’ın tamamlanmasıyla Şanlıurfa’da tekstil ve giyim sanayine ağırlık verilecek, aynı zamanda yemeklik yağ ile yem üretimi sanayii kuruluşlarının ekonomik kapasiteleri ve sayısı arttırılarak, bu ürünler Türkiye içine ve dışına pazarlanacaktır.
ŞANLIURFA KALESİ
Kale’nin M.Ö. 4. yüzyılda inşaa edildiği tahmin edilmektedir. Kentin kuzeyine düşen Damlacık dağının kuzey eteğinde bulunan tepe üzerindedir. Düzgün kesme taştan yapılmış olan kalenin doğu- batı ve güney tarafları kayadan oyma derin hendeklerle çevrili olup, kuzey tarafı sarp kayalıktır. Batıdan açılan bir kapı ile girişin sağlandığı kalede, dağın içinden kayaya oyulmuş basamaklı bir yol bulunmuş ve temizlenerek hizmete açılmıştır. Kale içinde bu gün iki sütunun yanı sıra Roma döneminden başlamak üzere Bizans ve İslam dönemlerine ait çok sayıda yapı kalıntısı bulunmaktadır.
DIŞ SURLAR
Kale’nin dış surların uzunluğu yaklaşık olarak 4 km. kadardır. Harran Kapısı, Bey Kapısı’na ait Mahmutoğlu Kulesi ile yer yer duvar ve burç kalıntıları surlardan günümüze ulaşan bölümlerdir. Çeşitli kaynaklarda yer alan bilgilere göre, batıda Sakıbın Kapısı, Su Kapısı, Batı Kapısı, kuzeybatıda Samsat Kapısı, Saray Kapısı, doğuda Beg Kapısı, Su Kapısı ve güneyde de Harran Kapısı olmak üzere sekiz kapı bulunmaktadır.
ŞANLIURFA ULU CAMİİ
Şanlıurfa merkezindeki en eski camilerden biridir. Yapının, kırmızı sütunlarından dolayı "Kızıl Kilise" olarak da adlandırılan St. Stephan Kilise’si üzerine yapıldığını kaynaklar bize belirtmektedir. Bu kilisenin avlusuna ait duvarlar, sütun ve sütun başlıkları ve halen minare olarak kullanılan sekizgen çan kulesi günümüze kadar ulaşmıştır. İnşaa kitabesi bulunmayan yapının ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir.

HALİL-ÜR RAHMAN CAMİİ
Halil-ür Rahman Gölü’nün güneybatı köşesinde yer alan bu camii, medrese, mezarlık ve Hz. İbrahim’in ateşe atıldığında düştüğü makamdan oluşan külliyenin bir parçasıdır. Camii’nin güneydoğusunda yer alan minare üzerindeki kitabeden, 1211 yılında Melik Eşref Muzefferüddin Musa tarafından yapıldığını öğrenmekteyiz. Halk arasında "Döşeme Camii" veya "Makam Camii" diye de anılan yapının Meryem Ana Kilisesi üzerine inşaa edildiği bilinmektedir.
HALİL-ÜL RAHMAN VE AYN-ZELİHA GÖLLERİ (BALIKLIGÖL)
Rüyasında hükümdarlığının elinden gittiğini gören Kral Nemrut’un bu rüyası kahinler tarafından "Bu yıl bir çocuk doğacak, senin putperest dinini ortadan kaldıracak ve Krallığına son verecek" şeklinde yorumlanır. Bunun üzerine Nemrut o yıl doğan ve doğacak olan bütün çocukları öldürtmeye karar verir. Hamile olan Nuna, o yıl İbrahim’i bir mağarada gizlice doğurur. Hz. İbrahim bu mağarada 7 yaşına kadar herkesten gizlice yaşar. 7 yaşından sonra mağaradan çıkarılıp baba evine getirilen İbrahim büyüyünce Kral Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye başlar. Bunun üzerine Nemrut, Hz. İbrahim’i yakalatarak Urfa Kalesi’nin bulunduğu tepeye kurdurttuğu mancınıkla ateşe attırır. O anda Allah tarafından ateşe "Ey ateş İbrahim’e karşı serin ve selamet ol" emri verilir. Ateş su, odunlar balık olur. Onun düştüğü Halil Ür Rahman ve yakınındaki Aynzeliha Gölleri ile içindeki kutsal balıklar bugün dünyanın her tarafından gelen insanlarca ziyaret edilmektedir.
EYYUBİ MEDRESESİ
Ulu Camii’nin doğusunda yer alan Eyyubi Medresesi’nden günümüze yalnızca 1191 tarihli kitabesi kalmıştır. Bu gün ayakta olan yapı ise Eyyubiler devri medresesinin üzerine 1781 tarihinde Nakibzade Hacı İbrahim tarafından yaptırılmıştır. Kütüphanesi ve 1781 tarihli çeşmesi ile yapı Şanlıurfa medreseleri arasında önemli bir yer tutmaktadır.
RIZVANİYE MEDRESESİ
Rızvaniye Camii’nin avlusunu çevreleyen bu medrese 1139 tarihinde Rızvan Ahmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami avlusunu doğu, batı ve kuzeyden çevreleyen tonoz örtülü medrese odalarının ön tarafları revaklıdır.
GÜMRÜK HANI
Bazı kaynaklarda adı "Alaca Han" diye de geçen Gümrük Hanı, Şanlıurfa’daki hanların en güzel ve anıtsal örneklerinden biridir. Yapının, doğu cephesinde yer alan giriş kapısı üzerindeki kitabeden 1562 tarihinde yapıldığını öğrenmekteyiz. Hanın kare avlusunun etrafını çevreleye dükkanların üzerinde, ön kısımları revaklı ikinci kat odaları yer alır. Giriş eyvanının üzeri mescit olarak değerlendirilmiştir.
MENCEK HANI
Pamukçu pazarının doğusunda bulunan bu hanın kitabesi bulunmadığından yapım tarihi bilinememektedir. 1716 tarihli bir vakfiyede adının geçmiş olması 18. yüzyıl başlarında mevcut olduğunu göstermektedir. Han da, kare avluyu çevreleyen dükkanların üzerinde, önleri revaklı ikinci kat odaları yer almaktadır. Bu revaklardan, doğudakiler payeli, diğer cephedekiler ise sütunludur.
BEDESTEN
Gümrük Hanı ile aynı tarihte, 1562 yılında inşaa ettirilmiştir. Bazı kaynaklarda "Bezzazistan" adıyla da anılan yapının doğuda Han Önü Çarşısı’na açılan ana kapısı, Sipahi Pazarı’na açılan batı kapısı, Pamukçu Pazarı’na açılan güney kapısı ve Gümrük Hanı’na açılan kuzey kapısı olmak üzere dört kapısı bulunmaktadır. Sağlı sollu uzanan ve zemin seviyesinden yaklaşık bir metre kadar yukarıda yer alan dükkanlarda Urfa yöresine ait mahalli kadın ve erkek giysileri satılmaktadır.
HAN-EL BA’RÜR KERVANSARAYI
Harran’ın 20 km. uzaklıkta yer alan kervansaray 1128- 1129 yılları arasında El Hac Hüsameddin Ali Bey tarafından inşaa ettirilmiştir. Selçuklu kervansaraylarının klasik örneklerinden olan yapı geniş bir avluya sahiptir. Kuzey cephedeki anıtsal portalden, düzgün kesme taşlardan yapılmış çapraz tonozlu giriş eyvanına geçilir. Avlunun etrafı, kışlık ve yazlık odalarla çevrelenmiş olup kuzey batı köşesinde hamam olduğu tahmin edilen kubbeli bir mekan bulunmaktadır.
HARRAN
Eski Asur Devri’nden beri önemli bir kültür merkezi olan Harran, Şanlıurfa’nın 44 km. güneydoğusundadır. Antik çağ kalıntılarıyla, İslamiyet Dönemi’nin ilk üniversitesinin bulunduğu Ulu Camii (Cennet Cami), iç kalesi, surları ve sivil mimarisiyle Harran önemli bir tarih hazinesidir.
Kendi adıyla anılan Harran Ovası’nın merkezinde kurulmuş olan antik kent, günümüzde de tarihteki ismiyle anılır. Mezopotamya’dan batı ve kuzeybatıya açılan yolların kavşağında bulunduğundan, şehre Sümerce ve Akatça’da seyahat ve kervan anl(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim) gelen "Harran-u" denilmiştir. M.Ö. II. bin yıl başlarındaki Mari ve Kültepe çivi yazılı belgelerde şehrin adı "Harran-na" ve "Har-ra-na" şeklinde geçmektedir. Kente Yunanlılar "Harran", Romalılar "Carrhes", Araplar "Arran", Hıristiyanlar "Hellenopolis" adını vermişlerdir.
M.Ö. V. binden M.S. 13. yüzyıla kadar kesintisiz yerleşimin sürdüğü Harran, M.Ö. II. binde, Asur’dan sonra en önemli merkezlerden biri olmuştur. Hz. İbrahim’in Harran’da bir süre kaldığı, burada evlendiği, evinin ve adına yapılan bir mescidin bulunduğu kaynaklarda geçmektedir. İslamiyet Dönemi’nde de, önemini korumuş olan Harran, Emevilerin son halifesi II. Mervan zamanında bir süre başkent olmuş, Eyyubiler Dönemi’nde şehircilik, sanat ve teknikte en görkemli devrini yaşamıştır. Şehir 1260 yılında Moğollar tarafından işgal edilerek, yakılıp yıkılmıştır ve Osmanlı Dönemi’nde de bir köy yerleşimi olmuştur.
Harran yaklaşık 4 km. uzunluğunda ve 5 m. yüksekliğinde surlarla çevrilmiştir. Anadolu Kapısı, Aslanlı Kapı, Bağdat Kapısı, Musul Kapısı, Rakka Kapısı ve Halep Kapısı olmak üzere altı kapıyla dışarı açılan surların içinde, dikdörtgen planlı, Hitit’lerden başlamak üzere dört yapı katını içeren içkale yer almaktadır.
Harran Höyük’te yapılan kazı çalışmalarında, çeşitli buluntuların yanı sıra; İslamiyet Dönemi’ne ait sikke, sırlı-sırsız keramikler, taş aletler, süs eşyaları, madeni eserler bulunmuştur.
İslamiyet Dönemi’ne ait bir şehir kalıntısının da açığa çıkarıldığı Höyük’te ayrıca Eski Tunç Çağı’na ait idol ve figürinler, Eski Asur Dönemi’ne ait silindir mühür ve Yeni Babil Dönemi’ne ait, Kral Nabonit’ten ve Sin Mabedi’nden sözeden, çivi yazılı pişmiş toprak tablet ve adak kitabeleri bulunmuştur.
Türkiye’de İslamiyet Dönemi’ne ait en eski cami olma özelliğine sahip olan Harran Ulu Cami (Cennet Cami), Harran Höyüğü’nün kuzeydoğu köşesinde yeralmaktadır. Emeviler Devri’nde, M.S. 744-750 tarihleri arasında, Halife II. Mervan tarafından yaptırılan Ulu Cami’nin doğu cephesi, mihrabı, şadırvanı ile 33.30 m. yüksekliğindeki minarenin büyük bir bölümü günümüze kadar gelebilmiştir.
Harran’ın ilgi çeken bir başka özelliği de konik kubbeli evleridir. Evlerin tuğla kubbe ile örtülü olmasının nedeni; iklimin kurak olması nedeniyle bölgede ahşap malzemenin bulunmayışı ve Harran Ören Yeri’nde tuğla malzemenin bol miktarda mevcut olmasıdır. Sit alanı olarak tescil edilen Harran’da evler korumaya alınmış, ören yerinden malzeme alımı ve yeni ev yapımı yasaklanmıştır.
SOGMATAR
Harran’a 60 km. uzaklıktaki kentte, M.S. II. yüzyıla ait olduğu tahmin edilen kale duvarlarının ve burçların kalıntıları izlenebilmektedir. Kökü Harran Sin kültürüne dayanan Sabiizim ve Baştanrı Marilaha’nın kültür merkezi olduğu bilinen Soğmatar ören yerinin en önemli kalıntısı, baş tanrıya ve gezegenlere ibadet edilen, kurban kesilen açık hava mabedidir. Başka bir kaya mabedin duvarlarında ise yazılar ve gezegenleri tasvir eden röliyefler bulunmaktadır.
ŞUAYB ŞEHRİ
Harran’a 45 km. uzaklıkta, geniş bir alana yayılan kentin etrafını çeviren surların ve bazı yapıların kalıntıları yer yer izlenebilmektedir. Halk arasında Şuayb Peygamberin bu kentte yaşadığına inanılır. Şuayb Şehrinde Peygamber makamı olarak ziyaret edilen bir de mağara bulunmaktadır.
ŞANLIURFADA EL SANATLARI
Şanlıurfa’da yer alan başlıca el sanatı dokumacılıktır. Çulha Tezgahı denilen küçük dokuma tezgahlarında yerli bezler, aba, şallar, kuşaklar ve yerli kilimler ile erkek baş örtüleri dokunmaktadır. Ayrıca, kenti özgü keçeler yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmekte olup, yörede halı kadar kıymetlidir. İl’in en eski el sanatlarından olan kuyumculuk, bilhassa oymalı, savatlama tekniğiyle yapılmış, örme ve telkari bilezikler, ince bir sanat eseri olan kordonlar ve akıtmalar rağbet gören örneklerdir. Kürkçülük, dericilik, saraçcılık, bakırcılık, kazazlık, tarakçılık ve taşçılık Şanlıurfa’daki diğer el sanatlarını oluşturmaktadır.

Mezopotamya ve Suriye ile Anadolu arasındaki önemli geçiş noktalarından bir olan Gaziantep’te, Dülük Köyü civarında yer alan Şarklı Mağara Paleolitik dönem insanlarının barındıkları yerdir. Burada yaşayan insanlar literatüre "Dolikien" adıyla geçmiş olan özel bir alet tipini geliştirmişlerdir. Kargamış, Sakçagözü, Yunus ve Turlu gibi merkezlerde ele geçen buluntular Neolitik dönemin varlığını kanıtlamaktadır. Tilmen, Gedikli, Şaraga, Tilbaşar gibi merkezler de Kalkolitik döneme ait yerleşmelerdir. Yesemek, Tilmen, Sakçagözü, Gedikli ve Zincirli, Hitit döneminin en çok buluntu veren önemli merkezleridir. Özellikle geç Hitit döneminde şehir devleti özelliği taşıyan Sakçagözü, Karkamış ve Zincirli’de mimari ile bütünleşmiş heykeltraşlık eserleri, Hitit hiyeroglif yazılı ve kabartmalı ortostatlar çok önemli olup, zaman içinde üslup ve dini motifler açısından batıyı ve Ege kültürünü etkilemiştir. Köprübaşı yada "geçit yeri" anl(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim) gelen Zeugma’da, Fırat’ın renkli taşlarından yapılmış gösterişli mozaikleri, freskoları (duvar resimleri), heykelleri mimarisiyle Gaziantep’in önemli merkezlerinden birini oluşturmaktadır. Gaziantep Kalesi, Bakırcılar Çarşısı, Şıra Han, Tuz Han, Ahmet Çelebi Camii, Boyacı Camii, Şeyh Fetullah Camii, Hisar-Elif-Hasanoğlu Anıt Mezarları ve Rumkale yerleşmesindeki eserler Gaziantep kültür varlıklarının bazılarıdır.
Yüzölçümü 7642 kilometrekaredir. 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı geçici sonuçlarına göre nüfusu 1293849’dur. Merkez ilçenin yanısıra Araban, İslahiye, Kargamış, Nizip, Nurdağı, Oğuzeli, Şahinbey, Şehitkamil ve Yavuzeli Gaziantep’in ilçeleridir.
Gaziantep GAP Bölgesi’nin sanayi ve ticarette en gelişmiş ilidir. Kendi adıyla anılan fıstığın yanında bağcılık ve zeytincilik de önem taşır. Gaziantep’te üretim faaliyetlerinde gelişme farklı çaplardaki kuruluşlar aracılığıyla yapılmaktadır. Bugün canlı bir ticaret ve endüstri merkezi olan kente; çimento, dokuma, bisküvi ve makarna fabrikaları, deri, ayakkabı, yağ, sabun, ağaç işleri, metal işleme ve makine atölyeleri vardır. Gaziantep halen 40 ülkeye ihracat ettiği 120 değişik ürün üreten yapısıyla bir "ihracat kapısı" özelliğini sürdürmektedir.
GAZİANTEP KALESİ
Kalenin yapım tarihi kesin olarak belli olmamakla birlikte, Roma döneminde bir gözetleme kulesi olarak yapıldığı ve zaman içerisinde genişletildiği anlaşılmaktadır. Bugünkü görünümünü ise M.S. 6.yüzyılda Bizans imparatoru Justinyanus döneminde almıştır. Daire planlı, 1200 metre uzunluğunda ve 12 burca sahip olan Kale’nin içinde Mehmet Gazali’nin türbesi, bir cami ve hamam yer alır. Ayrıca, yer altında dehlizler ve ırmağa inen yollar olduğu sanılmaktadır.
GAZİANTEP EVLERİ
Antep evlerinin büyük çoğunluğu merkez ilçe Şahinbey’de bulunmaktadır. Geleneksel mimarinin en güzel örneklerini oluşturan bu evler, yörenin iklimine uygun olarak, dar sokaklar boyunca bitişik nizamda, duvarla çevrili, iki katlı, avlulu, eyvanlı olarak inşaa edilmişlerdir. Evlerin kapıları ve pencere kapakları geleneksel ahşap işçiliğinin özgün örneklerini oluşturur.
ÖMERİYE CAMİİ
Düğmeci Mahallesi’nde bulunan caminin yapım tarihi belli olmamakla birlikte, 1210 yılında onarım gördüğü kayıtlardan anlaşılmaktadır. Yapının taç kapısı ve mihrabı renkli taşlarla örülmüştür. Minare şerefesinin korkulukları da taş işçiliğinin güzel örneklerin yansıtmaktadır.
BOYACI CAMİİ

Tabakhane Mahallesi’nde yer alan caminin yapım tarihi belli olmamasına rağmen, Ali adında bir marangoz tarafından yaptırıldığı kayıtlardan anlaşılmaktadır. Müezzin mahfiline çıkan merdiven üzerinde 1213 tarihi okunmaktadır. Yapının bu tarihte onarım gördüğü düşünülmektedir.
ŞEYH FETULLAH CAMİİ
Kepenek Mahallesi’nde yer alan Cami Aşağı Şeyh Camii diye de anılmaktadır. Yapının banisi olan Şeyh Fetullah’ın Hz. Ebubekir’in soyundan geldiği düşünülmektedir. Selçuklu mimarisinin özelliklerini gösteren eser özgün halini korumaktadır.
KURTULUŞ CAMİİ
Gaziantep’in Tepebaşı Mahallesinde yer alan yapı, 1892 yılında kilise olarak inşaa edilmiştir. Kilise ve hapishane olarak kullanıldıktan sonra camiye çevrilmiştir. Özgün mimari özelliklerini koruyan eser Gaziantep’in en büyük camileri arasında yer almaktadır.

ZİNCİRLİ BEDESTEN
Halk arasında "Kara Basamak Bedesteni" olarak da anılan yapı, 18.yüzyılda inşaa edilmiştir. Beş kapıyla dışarıya açılan bedestende 80 dükkan bulunmaktadır. Gaziantep’teki ticari hayatın önemli mekanlarından bir olan eser 18.yüzyılın mimari özelliklerini göstermektedir.
KEMİKLİ BEDESTEN
Kemikli bedesten, 18.yüzyılda Müftü Hacı Osman Efendi tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen planlı olan yapı kesme taştan inşaa edilmiş olup iki kapıyla dışarıya açılmaktadır.
GAZİANTEP HANLARI
Mezopotamya, Suriye ve Anadolu arasındaki geçiş noktasında yer alması, tarihin her döneminde Gaziantep’in ticari yaş(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim)(En büyük netbilgini.com bebeğim) önemli katkılar sağlamıştır. Bu ticari zenginliğin tanıkları olan hanların bir çoğu bugün de ticari yaşamlarını sürdürmektedirler. Menzil Hanı, Şire Hanı, Tuz Hanı, Tütün Hanı, Lala Mustafa Paşa Hanı, Mecidiye Hanı, Emir Ali Hanı, Anadolu Hanı, Kürkçü Hanı, Belediye Hanı, Elbeyli Hanı, Yeni Yüzükçü Hanı, Hacı Ömer Hanı, Millet Hanı gibi hanlar, mimari yönden bazı değişikliklere uğramasına rağmen, kentin önemli ticaret mekanları olmaya devam etmektedirler.
HASAN SÜZER ETNOGRAFYA MÜZESİ
Bey mahallesi Eyüboğlu Mahallesi’nde yer alan konak, işadamı Hasan SÜZER tarafından restore edilerek Kültür Bakanlığı’na devredilmiştir. Geleneksel konut mimarisinin güzel bir örneğini oluşturan müze de, kentin yaşam tarzını, gelenek ve göreneklerini yansıtan etnografik malzemeler teşhir edilmektedir. Ayrıca, Gaziantep savunmasında kullanılan silahlar, araçlar, belgeler ve kahramanların fotoğrafları da sergilenen malzemeler arasındadır.
DÜLÜK ANTİK KENTİ
Dülük Antik Kenti, eski çağlardan beri kullanılan bir yol şebekesinin düğüm noktasında yer almaktadır. Paleolitik dönemden itibaren yerleşim gören kent sakinleri, sahip oldukları zengin çakmaktaşı yataklarını değerlendirip, dönemin gelişmiş aletlerini imal ederek tüm Fırat Vadisi’ne ihraç etmişlerdir. Bugün, Dülük Köyü’nde, demiryolunun doğusundaki Keber Tepesi’nde yer alan ve birinci derece arkeolojik sit özelliği taşıyan kent, üzüm bağları ve fıstık ağaçları ile kaplıdır. Tepenin batı yakasındaki mağaralar ve yer altı tapınağı izlenebilmektedir. Ayrıca Dülük Köyü’nün içinde ve kenarlarında kentin mezarlığı (Nekropolü) yer almakta olup, yer altına oyulmuş çok miktarda mezar odaları dikkat çekmektedir.
RUMKALE
Rumkale'nin ilk yerleşimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, çeşitli varsayımlar öne sürülmektedir. Bazı araştırmacılar, Assur Kralı III.Salmanassar tarafından 855’te alınan Şitamrat şehri ile Fırat kıyısında bugünkü Belkıs köyünün yukarısındaki Urum (Hörüm) yerleşimini, Rumkale'nin ilk yerleşim alanı olarak varsaymalarına rağmen, bazıları da araştırmacılar Urima’nın Rumkale olduğunu öne sürmüşlerdir. Rumkale uzun yıllar, 1292 yılında Memluklu Sultanı Melik El-Eşref tarafından alınmasına kadar, Katolikosluk Makamı olarak kullanılmıştır. Halfeti, Şanlıurfa ile Gaziantep arasında sınır oluşturan Fırat ırmağı kıyısında yükselen Rumkale’den güneye ve kuzeye doğru gidildiğinde birçok kale ve kalelerin oluşturduğu tahkimat yapılarıyla karşılaşılmaktadır. Rumkale, bu kaleler zincirinin en önemli halkasını oluşturmaktadır. Günümüzde harap durumda olan Kale’de; kale beyinin konağının kalıntıları, 12.yüzyılın 2.yarısına ait Aziz Nerses Kilisesi, çok sayıda kalıntı, su sarnıçları ve bir kuyu yer almaktadır.
KARKAMIŞ
Eski çağlarda doğunun önemli şehirlerinden biri olan antik kent, Karkamış ilçesi’nin güneyinde yer almaktadır. Suriye sınırında bulunan Karkamış’ın batısındaki iç kale ve iç şehir Türkiye topraklarında, dış kale ve dış şehir ise Suriye topraklarında kalmaktadır. Gılgamış Destanı, kentin ortostatlarında tasvir edilmiştir. Karkamış’ta bugün iç ve dış şehir surların, tapınak ve hilani evlerin kalıntıları izlenebilmektedir. Dış surun anıtsal girişi batı tarafta yer almakta olup buradan iç kaleye, biri batıdan diğeri de güneyden olmak üzere iki giriş ile geçilmektedir.
BELKIS HARABELERİ
Zeugma Antik Kenti, Gaziantep İli, Nizip İlçesi’nin 10 km. doğusunda yer almaktadır. Tarih öncesi çağlardan beri kesintisiz iskan gören Zeugma’nın önemi Samsat ile birlikte Fırat Nehri’nin en kolay geçit verdiği iki noktadan biri olmasıdır. M.Ö. II.yüzyıl sonlarında kurulan Kommagene Krallığı’nın dört önemli kentinden birisi olmuştur.
Bölgenin Roma hakimiyetine girmesinden sonra burada IV. Lejyon adını alan askeri garnizonun kurulması Zeugma’nın önemini daha da arttırmıştır. M.S. I.yüzyıldan itibaren gerek askeri alanda ve gerekse ticaret ve kültürel faaliyetlerde Zeugma çok hareketli ve zengin bir şehir haline gelmiştir. Gerek ticaretteki hareketlilik gerekse emekli olan askerlerin yerleşerek Zeugma’da kalması, hem nüfusun artmasına hem de sanat ve kültür seviyesi oldukça yüksek bir tabakanın oluşmasına neden olmuştur.
M.S. II.yüzyılın ortalarında Partlar’ın batıya başlattıkları askeri harekat sırasında Zeugma yakılıp yıkılarak tahrip edilmiştir. Kent bu saldırıdan sonra eski konumuna gelememiştir. Bizans imparatorluğu döneminde ana yol güzergahlarının Birecik tarafına kaymasıyla eski önemini kaybetmiştir. M.S. XI.yüzyılın ortalarından itibaren Zeugma adı artık kayıtlarda geçmemeye başlamıştır. Bu da şehrin büyük oranda terk edilmiş olduğunu göstermektedir.
GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Zeugma ile ilgili olarak Kültür Bakanlığınca sürdürülen çalışmaların kapsamını genişletmek, desteklemek ve gerekli finansmanı sağlayabilmek amacıyla çeşitli girişimlerle kaynak arama çabasına girmiş ve Amerikan Packard Humanities Institute (PHI) ile Zeugma’daki arkeolojik kazı, kurtarma ve restorasyon çalışmalarının devamını sağlamaya yönelik bir mutabakat zaptı, 8 Haziran 2000 tarihinde imzalanmış ve 5 milyon dolarlık bir finansman temin edilmiştir. Bu mutabakat çerçevesinde, Zeugma’da, GAP İdaresi’nin koordinasyonunda, Packard Humanities Institute’nün finansmanıyla, Kültür Bakanlığı’nın izin ve denetiminde, Gaziantep Valiliği ve Birecik A.Ş.’nin katkılarıyla, Gaziantep Müzesi’nin koordinatörlüğünde, Oxford Arkeoloji Birimi’nin kazı alanındaki profesyonel yönetiminde çok uluslu bir kazı ve kurtarma çalışması gerçekleştirilmiştir.
YESEMEK AÇIK HAVA MÜZESİ
Yesemek Açık Hava Müzesi, İslahiye ilçesinde bağlı aynı adı taşıyan köyde bulunmaktadır. Ön Asya’nın en büyük açık hava heykel atölyesidir. "Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi" taşların ocaktan kesilmesi, yontu taslakların hazırlanması ve tamamlanmasına kadar ki evreleri teker teker örnekleri ile görebileceğimiz bir heykel okulu niteliğindedir.
Kent hakkında yapılan araştırmalardan, bölgenin Hitit hakimiyetine girdiği, İmparator Şuppilluluma zamanında M.Ö. 1375-1335 tarihleri arasında işletmeye açıldığı ve yörenin yerli halkı Hurlar’ın çalıştırıldığını öğrenmekteyiz. Bilimsel kazı ve araştırmalar sonucunda sfenksler, aslanlar, dağ tanrıları ve çeşitli mimari parçalardan oluşan zengin bir koleksiyon ortaya çıkarılmıştır.
GAZİANTEP'DE EL SANATLARI
Gaziantep’in zengin el sanatları, Türkiye’de olduğu kadar yurtdışında da önemli pazarlar bulmaktadır. Turistik eşya olarak üretilen el sanatları sadece yöre içinde kalmamakta, İstanbul, İzmir, Antalya, Ankara gibi büyük şehirlerde satılmakta ve yurtdışına da pazarlanmaktadır.
İl’deki el sanatları içerisinde, bakır işlemeciliği, sedef kakmacılık, yemenicilik (ayakkabı), kilim dokumacılığı, kutnuculuk, yorgancılık, abacılık, altın ve gümüş işlemeciliğinin yapıldığı kuyumculuk başta gelmektedir.
Ülkemizde tarihi değeri olan kutnu bezi dokumacılığının yapıldığı tek il Gaziantep’tir. Kutnu kumaşı yöresel kıyafetlerde kullanıldığı gibi çeşitli aksesuarlar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik olarak da kullanılmaktadır. Ayrıca, kentte üretilen sedef kakma, mescit süslemeleri, koltuk takımı, Kur’an rahlesi, çeyiz sandığı, tüfek ve tabanca kabzası kaplamaları gibi örneklerde kullanılmaktadır.